ویژگی های معماری ایرانی و آثار معماری اسلامی در جهان

تاریخ معماری ایرانی  حداقل به 6000 سال پیش از میلاد می رسد نمونه های شاخصی که در پهنه ی وسیعی از   کشورهای آسیایی غربی تا آسیای مرکزی را نیز دربر گرفته است. معماری ایرانی انواع مختلفی از ساختار و زیبایی شناسی  از سنت های مختلف  از جمله خانه های روستای تا چایخانه ها، و پویون ها تا سازه های بسیار جالب که در دنیا نظیر ندارند را نشان می دهد. معماری ایرانی  با تاریخچه ی  بسیار طولانی و پیچیده ای ، یکی از زمینه هایی است که بیشترین نقش را در فرهنگ جهانی ایفا کرده است.

این معماری سنتی هر چند که به طور موقت بخاطر سیاست های داخلی یا تهاجم خارجی منحرف شده است ولی با این وجود  پیوستگی و تداوم خود را در ارتباط با مسائل گوناگون به ویژه مسائل مذهبی  حفظ کرده است ودر عین سادگی  به یک سبک بی نظیر دست یافته است که بیانگر عظمت و شکوه معماری ایرانی است .

اهمیت حفظ ارزش معماری ایرانی و معماری سنتی

با استفاده از معماری ایران می توانیم راه را برای آینده هموار کنیم با این امید که معماری ایرانی سهم زیاد ی در معماری روز و معماری غنی ایرانی داشته باشد. بناهای ارزشمند ایرانی که توسط هنرمندان توانمند فرهنگی ساخته شده است بیانگر این است که بنابه علی رغم  فقدان دانشگاه در زمان معماران سنتی ، این ساختمان ها از طریق تجربه ساخته شده اند.

ویژگی‌های معماری ایرانی

یکی از ویژگی های برجسته معماری ایرانی ، علاوه بر ویژگی های خاص خود مانند تناسب و زیبایی سردرها ، گنبدها و ایوان ها منطق ریاضی و عرفانی آن است. از زمان های قدیم  درون گرایی و تمایل معماران ایرانی به حیاط  ها ، پادکست ها ، هشتی یا کریاس ها ، گودال  باغچه ها  ، کلاه فرنگی ها که مکان های تجمع را احاطه کرده اند بخشی از منطق ایرانیان بوده است.

قبل از این که تخت جمشید ساخته شود، صدها ایوان و شبستان با ستون‌های چوبی و سنگی در سراسر جهان متمدن آن روز ساخته شده بود، ولی نخستین بار در تخت جمشید می‌بینیم که ستون‌ها تا آخرین حد ممکن از هم فاصله گرفته‌اند با این که در بعضی از معابد کهن خارج از ایران مانند مصر، فاصلهٔ دو ستون چیزی نظیر قطر آن‌ها بلکه اندکی کمتر است.

معمار ایرانی قادر به ایجاد وسیع ترین دهانه ها  و ایجاد آرایش های مختلف و سرگرم کننده شد  به طوری که ساختمان  دو اشکوب به اندازه‌ای از هم دور شده که گویی اشکوب زیری بعدها بر آن افزوده شده‌است. مزایای معماری ایرانی این است که به هیچ عنوان از مکان همگن هندسی برای پوشش استفاده نمی کند و از اصطلاحات و نام چفدها(قوس) و طاق‌ها و گنبدها در زبان فارسی پیداست که بیشتر به شکل بیضی و تخم مرغ و بات (بیز) توجه داشته‌اند.

معماران ایرانی ، پیشگام در هر دوره

متأسفانه، نظام آموزشی جدید کشور با الگو گیری  از برخی  نظام های  غربی شکل گرفته است و  تجربیات مفید و ارزشمند گذشته  نادیده گرفته شده است  بنابراین شناخت تجارب و آشنایی با آن، و همچنین ادغام آن با نظام آموزشی فعلی کشور، می توان گامی بزرگ در بهبود توانایی های معماران جوان کشور و نیز اوج دوباره معماری ایرانی برداشت.

البته باید توجه داشت که پس از  شناختن تجربه های معماری سنتی، باید مانند همان معمار ها موضوع را  مورد توجه قرار داد و با توجه به نیاز و تکنولوژی امروز، به شیو ه ی نوین به کار گرفت . معماران ایرانی در هر دوران پیشرو بوده اند. یکی از برجسته ترین معماران معاصر، هوشنگ سیحون،  هستند که یکی از بهترین ها در سبک مدرنیسم ایران است.

مسجد شاه (مسجد امام) ، تهران

مسجد شاه (امام )  تهران  دارای یک موقعیت اجتماعی ویژه است که معماری سنتی به شیوه ی نوین به کار گرفته شده است . هنگامی که عملکرد یک واحد ساختمان به این شکل می شود  ، قاعدتا رابطه و وابستگی آن به بافت شهری باید بسیار محکم تر و نزدیک تر باشد.

مسجد امام خمینی، که به مسجد سلطانی یا مسجد شاه مشهور است، یکی از معروف ترین مساجد تهران است که در بازار قرار دارد و یکی از بقایای آثار دوره فتح علی شاه قاجار در سال 1240 هجری قمری است. قدمت این مسجد به حدود 180 سال می رسد و مناره ها و ساعت آن هم در زمان ناصرالدین شاه  اضافه شده است.

بر اساس کاشی نوشته ها  و  کتیبه ها یی که در حیاط جنوبی مسجد بجا مانده ، زمان تقریبی شروع ساخت آن 1212 یا 1224 هجری قمری است. در سال 1307 هجری قمری بنابه دستور ناصرالدین شاه قاجار در  اصلی در جهت شمال تهعمیر  و به دستور او دو مناره در دو طرف گلدسته مسجد ساخته شد.

بنابر موارد ذکر شده احداث کامل مسجد امام توسط ناصرالدین شاه قاجار صورت گرفته است . این مسجد بنایی چهار ایوانی است که شبستانهای اصلی آن در سمت جنوب واقع شده است معماری اصلی و برخی از جزئیات آن  الگو گرفته از مسجد وکیل شیراز هست که در طراحی و ساخت آن مانند سایر ابنیه آن زمان هنرمندان شیرازی دست داشته‌ اند.

ژاک موریه‌، نایب سفارت انگلیس‌، در سفرنامه خود در سال ۱۲۲۲ هجری قمری، می‌نویسد: «تنها بنای قابل ملاحظه در تهران عهد فتحعلی‌ شاه، مسجد شاه است که ناتمام مانده است‌.»

مسجد امام ، اصفهان

مسجد شاه یا مسجد جامع عباسی یا مسجد سلطنتی یا مسجد شیخ لطف الله  که پس از انقلاب ایران مسجد امام اصفهان شناخته می شود و در بخش جنوبی میدان  نقش جهان امام  واقع شده است شاهکار  جاویدان معماری ایران در دوران اسلامی است و  در قرن یازدهم هجری در دوران سلسله ی صفوی است که   ساخت آن در سال 1020 هجری به فرمان شاه عباس اول در  بیست و چهارمین سال سلطنت  خود  ,  شروع شد و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است. شکوفائی آن عمدتا به دلیل زیبایی کاشی های هفت رنگ و کتبه های خوشنویسی است ،  مسجد امام همراه با نقش جهان بعنوان یک میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. همچنین این مسجد بر روی اسکناس 20.000 ریال ایرانی نشاه داده شده است.

ارتفاع گنبد عظیم مسجد امام۵۲ متر و ارتفاع مناره‏های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های سردر آن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است. تمام دیوارها با کاشی موزاییک هفت رنگ تزئین شده است از نکات جالب در مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی است. قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگاب‌های نفیس، از دیگر دیدنی های جالب این مسجد است‌.

مسجد شاه یک ساختار عظیم بود که طبق آمار بدست آمده از  18 میلیون آجر و 475 هزار کاشی با سبک جدید هفت رنگی کاشی موزاییک ساخته شده است و 60 هزار تومان را برای ساخت آن هزینه کرده اند. مسجد امام اصفهان دارای دو شبستان در دو طرف شرق و غرب است. شبستان شرقی ساده و بی تزئین اما بزرگتر است و شبستان غربی کوچکتر است اما  با کاشی های هفت رنگ تزئین شده است و یکی از زیباترین محراب های مساجد اصفهان را دارد.

نمای کاشی کاری فعلی آن نیز مال زمان خودش نیست و زمان خودش سردرب بدون کاشی و با گچبری داشته که عکس هایش هم هست. این کاشی کاری ها متعلق به زمان پهلوی است. با کمی دقت و نگاه کردن به این کاشی های مینیاتوری و نحوه چینش آنها کنار هم، می توان به پیشینه غنی معماری ایرانی پی برد.

معماری ایرانی در جاهای مختلف جهان

هر هنرمند و هر آرشیتکتی ضروری است علاوه بر اطلاعات عمومی روی رشته خاص خود نیز مطالعه دقیق و مکفی داشته باشد. این امر درمورد آزشیتکت ایرانی، نیز صدق می کند. او نه تنها باید به معماری ایرانی آشنایی مکفی داشته باشد بلکه باید معماری سایر ممالک و بخصوص مناطقی که در ارتباط با معماری ایران بوده اند را به خوبی بشناسد. این آشنایی دو جهت دارد:

سبک معماری ایرانی در اسپانیا

به راحتی میتوانید بینید که ردپای معماری ایرانی در تاریخ ها هست، برای اینکه معماری ایران در به وجود آمدن معماری بیزانس دخالت داشته و این معماری تا آخرین حدود اروپا نفوذ کرد.

معماری ایرانی در جنوب فرانسه

از سوی دیگر امپراطوری بزرگ اسلام. اعراب در سراسر اروپا، اسپانیا و جنوب فرانسه رفتند و بناهای معماری آن تحت تأثیر معماری ایران در همه این مناطق دیده می شدند. علاوه بر این، قبل از اسلام و قبل از بیزانس، معماری دیگری در اروپا وجود داشت که معماری یونان و رم را تشکیل می داد. این دو معماری اهمیت زیادی دارند و از معماری باستانی کشور دور نبودند، معماری هخامنشی با معماری یونان و معماری آشوری، معماری کلده و معماری ساسانیان همراه بود.

از جهت شرق، در کشور هند

باز هم معماری ایرانی در هند نفوذ فراوان داشته و آثار زیادی در این کشور مربوط به ایران است و حتی معماران ایرانی رفته و کار انجام داده اند. از جمله این بناها می توان به تاج محل، در هند اشاره کرد.

معماری ایرانی در تاج محل ، هند

تاج محل  یکی از بناهای باشکوه و از عجایب هفتگانه دنیا که در شهر آگرا در 200 کیلومتری جنوب دهلی نو  در هند واقع شده است،  شاه جهان پنجمین امپراطور گورکانی هند  بمنظور یادواره ای برای همسر ایرانی ش به نام ارجمند بانو  مشهور به ممتاز محل که در زمان وضع حمل جان خود را از دست داد ، دستور ساخت تاج محل را در باغ ایرانی با مساحت 18 هکتار صادر کرد  ساخت این بنا از سال 1042 شروع  و تا سال 1057  یعنی بمدت 15 سال  به طول انجامید .

معماری بنای تاج محل ترکیبی از معماری ایرانی و هند است در طراحی و ساخت این بنا علاوه بر سر معماران ایرانی احمد و حمید لاهوری که نقش اصلی را داشته اند ، حدود بیست هزار هنرمند و معمار از کشورهایی مانند ایران ، هند ، آناتولی و آسیای میانه در ساخت این بنای با شکوه همکاری داشتند  و کتیبه های روی در و دیوار این سازه نصب شده اند که از امضای پای نوشته های می توان پی برد که آثار امانت خان شیرازی میباشد. تاج محل یک شاهکار میراث جهانی ست که در سال 1983 در یونسکو بعنوان جواهر هنر اسلامی به ثبت رسیده است.

معماری ایرانی در ژاپن

در شرق دور نیز شاهد معماری هایی هستیم که بی ارتباط با معماری ما نیست. سبک معماری در شمال ایران بسیار شبیه معماری ژاپن است. بناهای گیلان و مازندران نمونه ای از هماهنگی و تلفیق بنا با معماری ژاپن میباشد.

معماری ایرانی در آمریکای مرکزی و جنوبی و تمدن “مایا”

برای اولین بار، مجله San Francisco Chronicle در آخرین شماره خود، چندین ساختمان مهم را که با الگوی معماری اسلامی در ایران ساخته شده بود معرفی کرد و مدعی شد که معماری ایران به قلب آمریکا رفته است. این مقاله توسط Jonathan Currill نوشته شده است و توسط استادان عزیز سعید عبدزاده مصدق و مریم صادقتی به ایران ترجمه شده است.

باز هم خیلی دورتر برویم، مثلا آمریکای مرکزی و جنوبی و تمدن “مایا” ها را مورد مطالعه قرار بدهیم و آستک ها را مطالعه کنیم. آن ها هم بی ارتباط با ما نیستند. آن زمان ها که بین آمریکا و شرق ارتباطی نبود و این یکی از رموز و اسرار تاریخ است که این همه شباهت بین بناهای تمدن “مایا” با شرق وجود دارد.

ما یک بنای جالبی در نزدیکی اهواز در محلی به نام “چوغا زنبیل” داریم که یک معبد است. این بنا با آجرهای بسیار قطور و طبقه به طبقه ساخته شده که شباهت زیادی به معابد مایا ها و آستک ها دارد.

بین این معبد و اهرام مصر نیز ارتباط وجود دارد. اینکه چگونه این معماری ها باهم ارتباط دارند موضوعی است که باید مورد مطالعه آرشیتکت ها قرار بگیرد؛ بنابراین یک آرشیتکت ایرانی علاوه بر مطالعه و لمس معماری باستانی و معاصر ایران ، باید تاریخ معماری ممالک دیگر، بخصوص آنهایی که تحت نفوذ ایران بوده اند را مورد مطالعه قرار بدهد.

مساجد، بارزترین آثار سنتی و اسلامی در معماری ایرانی

یک نکته مهم درمورد عملکرد مسجد باید در اینجا ذکر شود و آن این است که مساجد یک کارکرد اجتماعی و گاهی اوقات سیاسی و اقتصادی دارند و محلی هستند که اضافه بر انجام عبادات، مرکز برخورد افراد و عقاید و مباحثات و درس بوده است؛ بنابراین کارکرد مسجد طوری است که در بافت شهری قرار می گیرد، یعنی محل تردد اشخاص بوده بطوریکه وقتی میخواستند از یک کوچه به کوچه دیگر بروند گاهی اوقات باید از وسط مسجد عبور می کردند.

تفاوت معابد بودایی و مساجد در معماری ایرانی

در خاور دور بودائی ها برای انجام مراسم مذهبی معبد می سازند که ارتباطی با جامعه ندارد و یک بنائی است دور از جامعه، به طوریکه باید از پله های زیاد بالا بروند و مراسم مذهبی خود را در آن اجرا کنند ولی مسجد این طور نیست و در قلب شهر و جامعه و چسبیده به خانه و بازار و کوچه های تنگ و تاریکی است که خانه ها  بازار و مدرسه را بهم ارتباط می دهد.

پس قصد و نیت مسجد این است که در بافت خود شهر قرار بگیرد؛ اما اینکه چرا نمای خارجی ندارد باید گفت که نمای بیرونی مسجد از جنس و سبک همان خانه و مغازه گلی است و این داخل است که خود نمائی می کند و عظمت خود را از داخل  نشان می دهد که خیلی جالب است.

البته بعضی اوقات استثناء هم دارند مثل مسجد امام اصفهان در میدان نقش جهان که در ورودی مسجد که در طول میدان واقع شده، یک نمای خارجی دارد و شامل یک سردرب و مناره ای می شود که در دو طرفش سکوبی قرار گرفته و کاشی کاری شده است. مسجد شیخ لطف الله هم تقریبا همین حالت را دارد ولی چون کوچکتر و کم اهمیت تر از مسجد شاه بوده، نمای آن نیز کوچک تر و کمتر است.

هوشنگ سیحون

هوشنگ سیحون در سال 1299 شمسی در یک خانواده هنرمند در تهران چشم به جهان گشود. او از کودکی علاقه زیادی به نقاشی داشت. به خاطر همین علاقه، پس از اخذ دیپلم درصدد بود تا در رشته ای مطابق با استعدادش ادامه تحصیل دهد تا اینکه در آن سال، یعنی 1319، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران توسط عده ای از آرشیتکت ها، باستان شناسان و نقاشان فرانسوی و چندنفر از شاگردان کمال تاسیس شد. او با استفاده از این موقعیت، به تحصیل در رشته معماری این دانشکده پرداخت و در سال 1323 با نمره عالی از این رشته فارغ التحصیل شد.

تحریریه شرکت معماریان

جهت مشاهده نمونه کارهای معماری و دکوراسیون داخلی گروه معماریان به صفحه ی اصلی سایت مراجعه کنید.